Τα παιδιά έχουν εκπληκτική ικανότητα παρατήρησης. Προσέχουν πράγματα που οι περισσότεροι ενήλικες παραβλέπουν ή στα οποία δεν δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Η παρατηρητικότητά τους συνδυάζεται μάλιστα με τρομερό μιμητισμό: τα παιδιά υιοθετούν συμπεριφορές και πρότυπα σκέψης από τα άτομα που τα περιβάλλουν – πρωτίστως, δηλαδή, από τα μέλη της οικογένειάς τους. 

Εξάλλου, δεν είναι λίγες οι έρευνες που πιστοποιούν τη σχεδόν αυτονόητη αλήθεια που θέλει τα παιδιά να οικειοποιούνται τον τρόπο ενέργειας των γονέων τους: για παράδειγμα, παιδιά με γονείς που αθλούνται έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να αγαπήσουν τη σωματική άσκηση· παιδιά με γονείς καπνιστές έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να ξεκινήσουν το κάπνισμα.

Κληρονομικότητα ή Ανατροφή;

Η σύγχρονη έρευνα έχει αποδείξει, όμως, κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον: τα παιδιά δεν υιοθετούν μόνο συμπεριφορές, αλλά και τη στάση των γονέων γύρω από διάφορες καταστάσεις και πτυχές της ζωής, αλλά και του εαυτού τους. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί πως γονείς με κόμπλεξ κατωτερότητας ή χαμηλή αυτοεκτίμηση τείνουν να διαποτίζουν και τα παιδιά τους με παρόμοια εικόνα για τον εαυτό τους. Το ίδιο ισχύει και για άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως ο αρνητισμός, η προκατάληψη, ο γογγυσμός, αλλά και η αισιοδοξία, ο αυθορμητισμός και η συμπόνια.

Δεν έχουν αποσαφηνιστεί ακόμη πλήρως οι βιολογικοί μηχανισμοί που ευθύνονται για αυτόν τον μιμητισμό. Οι περισσότεροι ειδικοί σε θέματα συμπεριφοράς έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα που το φαινόμενο αυτό περιλαμβάνει έναν συνδυασμό βιολογικών παραγόντων και ανατροφής. Το παιδί ναι μεν κληρονομεί ορισμένα γενετικά χαρακτηριστικά των γονέων του, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα μεγαλώσει και τα πρότυπα διαγωγής στα οποία θα αποβλέπει θα επηρεάσουν εξίσου σημαντικά την προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του.

Ας το εξηγήσουμε αυτό με ένα παράδειγμα: ας υποθέσουμε ότι ένα ζευγάρι έχει ζωηρό ταπεραμέντο ή ότι τουλάχιστον ένας από τους δύο γονείς είναι από τη φύση του κάπως νευρικός ή οξύθυμος. Το παιδί μπορεί να έχει κληρονομήσει γενετικά από τους γονείς του μια πιο επιθετική ή ανταγωνιστική τάση. Αν παρόλα αυτά οι γονείς του έχουν μάθει να επιλύουν τις διαφορές τους με ειρηνικό τρόπο, το παιδί μπορεί να ελέγξει την εγγενή του επιθετικότητα και να διοχετεύει την ενεργητικότητα και το πάθος του με υγιείς τρόπους, κι όχι στις διαφωνίες του.

Αντιλαμβάνεστε Πραγματικά τη Σημασία του Ρόλου σας;

Η σύντομη αυτή εισαγωγή δεν αποκαλύπτει κάποιο επτασφράγιστο μυστικό. Ήδη από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι αναγνώριζαν τον σπουδαίο ρόλο που διαδραματίζει το γονικό πρότυπο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του παιδιού. Το πρόβλημα είναι πως, πολύ συχνά, οι γονείς ξεχνούν πόσο κομβικός είναι ο ρόλος του, πόσο θετικά ή και αρνητικά μπορεί να σημαδέψουν οι δικές τους επιλογές και συμπεριφορές τη ζωή των παιδιών τους.

Ως γονέας που ενδιαφέρεται πραγματικά για το μέλλον του παιδιού σας, είναι σημαντικό να μην κάνετε το ίδιο λάθος. Να θυμάστε πως το καθετί στις συνήθειές σας, στον τρόπο που μιλάτε, στον τρόπο με τον οποίο φέρεστε στον ή στη σύντροφό σας, στους συνεργάτες σας, στους γείτονες ή και σε έναν ξένο, ακόμη και στα ζώα, θα γίνει λιγότερο ή περισσότερο, αργά ή γρήγορα, αντικείμενο μίμησης από το παιδί σας. Το αν το παιδί θα αποφασίσει στο μέλλον να το υιοθετήσει πλήρως ή να το αλλάξει είναι προφανώς άλλη συζήτηση, αλλά το θέμα είναι εσείς, ως γονιός, να έχετε κάνει το καλύτερο που μπορείτε ώστε το παράδειγμά σας να είναι όντως το καλύτερο δυνατό.

Να θυμάστε πως το παιδί δεν είναι αφελές, ούτε ανόητο. Γνωρίζει αν αυτά που του διδάσκετε τα εφαρμόζετε ή όχι. Να ξέρετε, επίσης, ότι το παιδί δεν θα μιμηθεί αυτό που λέτε, αλλά αυτό που κάνετε. Ένας γονιός που διδάσκει το παιδί του να μη λέει ψέματα, αλλά λίγο αργότερα του λέει να πει σε κάποιον που τον ζητά στο τηλέφωνο να πει ότι τάχα λείπει, χτίζει με το ένα χέρι και γκρεμίζει με το άλλο.

Θέλετε λοιπόν να εμπνεύσετε θετικές αξίες και ιδιότητες στα  παιδιά σας; Υιοθετήστε τες πρώτα εσείς οι ίδιοι. Γίνετε εσείς το είδος του ανθρώπου που θα θέλατε να γίνει το παιδί σας, και με τον τρόπο αυτό θα θέσετε το καλύτερο θεμέλιο για την ανατροφή του.